Kazım SAĞLAM

(12 Haziran 2021, Cumartesi)

Tenzil

Nüzul kelimesiyle aynı kökten gelir. Nüzul, yukarıdan aşağıya inmek. Bir yere inmek, misafir olmak. Nezzele; indirdi. Yerine koydu.  Tenezzele; devamlı indi, peyderpey indi.

Kelime ayrıca; görüş, faydalı şey, indirilen şey, tertip düzen, tedricen inmek manalarına da gelmektedir. (Vankulu)

"...Su, rızık, Allah'ın ordusu, azap, şeytan, melek, huzur ve sükûn, rûhu'l-emîn vb.ne atıf yapılmış, bunların yanında Tevrat, İncil ve Kur'an'a, ayrıca Kur'an yerine kullanılan hak, zikir, nur, âyet ve sûre kelimelerine nisbet edilmiştir." (DİA).

Tenzil indirilen Kur'an'dır.

"Şüphesiz bu Kur'an, âlemlerin Rabbi'nin indirmesidir." (Şuara, 26/192)

"Kendisinde hiçbir şüphe bulunmayan bu Kitab'ın indirilişi, âlemlerin Rabbi tarafındandır." (Secde, 32/2)

"Kitab'ın indirilmesi mutlak güç sahibi, hüküm ve hikmet sahibi Allah tarafındandır. (Ey Muhammed!) Şüphesiz biz o Kitab'ı sana hak olarak indirdik. Öyle ise sen de dini Allah'a has kılarak O'na kulluk et." (Zümer, 39/1-2)

"Şüphe yok ki, Kur'an'ı sana elbette Biz indirdik biz." (İnsan, 76/23)

Allah'ın en sevdiği kişi indirdiğini en iyi bilen kişidir.

"Enes b. Malik, Peygamber (s.a)'ın şöyle buyurduğunu rivâyet etmektedir: "Kur'ân her şeyden faziletlidir. Kur'ân'a gereken saygıyı gösteren Allah'a saygı göstermiş demektir. Kur'ân'ı hafife alan yüce Allah'ın hakkını hafife almış demektir. Kur'ân hamili olan kimseler, Allah'ın rahmeti ile donatılmış kimselerdir. Allah'ın kelamını tazim edenler, Allah'ın nuruna bürünenlerdir. Kim bunlara dostluk ederse, Allah'ı dost edinmiş olur. Kim bunlara düşmanlık ederse yüce Allah'ın hakkını hafife almış olur." (Bkz. Kurtubi, Tefsiri, Mükaddime).

Tenzil, Kur'an ve Peygamberden gelen sahih sünneti de içerir. Buna bir nevi rivayet de demek mümkün, lakin rivayetin bir kısmı buna girmeyebilir. Bize ulaşan sahih İslamî bilgi demek de mümkün. Ama genel itibarıyla Kur'an kast edilir.

Tefsir

Sözlükte; açıklamak, beyan etmek, anlamındaki fesr kökünden türeyen tefsir, açıklamak, ortaya çıkarmak, kelime veya sözdeki kapalılığı gidermek, demektir. Ayrıca tahlil manasına da gelir.

"Tefsir; açıklamak, örtülü şeyi açığa çıkarmak. Kur'ân-ı Kerîm'in âyet veya sûrelerini açıklamak. Kur'ân-ı Kerîm'in açıklanmasına dâir olan ilim..." (Kubbealtı)

"Nesneyi keşf ve ayan eylemek, kapalı ve örtük nesneyi rüşen ve  ayan eylemek, lafz-ı müşkilden mana-yı muradı keşf ve beyan etmek..." (Mütercim Asım Efendi Kamus).

"Ebu Ömer der ki: "Hamil-i Kur'ân" Kur'ân'ın hükümlerini, helal ve haramını ve onda bulunan hükümlerin gereğini yerine getiren kimsedir." (Bkz. Kurtubi, Mükaddime).

"Tefsir lafzın beyan edilmesi, aslın açığa çıkarılmasıdır." (Kurtubi, 4/106)

"Tefsir, lügatte, keşif, izhar ve beyan demektir. Istılahta ise; Kur'an-ı Azim'deki kelimelerin manalarını, ayetlerin mazmunlarını (ince anlam, kavram, kelimenin gereği), hükümlerini, kıssalarını, muhkem ve müteşabih olanlarını, nasih ve mensuh olanlarını, nüzul sebeplerini, lafızların delaletlerini, tabirleri, umum ve hususu... İzah etmektir." (Ömer Nasuhi, Kur'an-ı Kerimin Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, 1/324-325)

Tevil

Tevil sözlükte; dönüp varmak, dönüp gelmek, anlamındaki evl kökünden türeyen te'vîl; döndürmek. Sözü iyice inceleyip varacağı manaya yormak. Bir şeyi amaçlanan son noktaya ulaştırmak, demektir. Terim olarak "naslarda geçen bir lafzı bir delile dayanarak aslî manasından alıp taşıdığı muhtemel manalardan birine nakletmek" diye tanımlanır. (DİA).

Tevil, akibeti belirleme, neticeye ulaştırma anlamına da gelir.

"Tevil, lafzın dışında kalan bir delile dayanarak lafızda kast edilen ihtimali açığa çıkarmaktır. Tevil aslın değil anlamın beyan edilmesidir." (Kurtubi, 4/106)

"Tevil; lügatte rücu manasına gelen evl kelimesinden müştaktır (türemedir). Bir şeyin hulasasına zübdesine, neticesine meal (tevil edilmiş olan) denilir. Istılahta ise; Kur'an- ı Kerim'in ayetlerini muhtemel olduğu müteaddit manalardan birine sarf ve icra etmektir.  Bu da iki nevidir. Birisi tevil-i sahihtir ki, bu bir müphem lafzı muhik (haklı) bir sebebe müstenit, bir sebeb ve delile mukarin (dayalı) olup muhkemata münafi bulunmayan bir manaya hamletmektir.  Bu halde bazen hafi olan bir mana, zahir görülen bir manaya ve mecaz, hakikate tercih olunur.

İkincisi tevil-i fasittir. Bir lafzı hiç ihtimali olmayan bir manaya hamletmektir. Yahut ihtimali olan manalar içinde racihi varken mercuh olan manaya hamleylemektir. (Ömer Nasuhi, Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, 1/324-325)

Kur'an'ın Anlaşılmasında Bu Üç Kavramın Tefhimi

Allah, indirdiği her bir âyetin ne hakkında indirilmiş olduğunu ve onunla neyi kastettiğinin bilinmesini ister.

Tenzil ile kast edilen nedir, hakkında Müslümanların farklı anlayışları varsa da tenzile inanmak hususunda inananların bir sıkıntısı yoktur. Bize indirilene iman ederiz.

Bize Allah tarafından indirilenler ile amel etme ve onu hayata hâkim kılma hususunda farklılıklar başlar. Mezhep ve meşrepler ortaya çıkar.

Bu farklılıkların temerküz ettiği iki kavram öne çıkar; tefsir ve tevil.

Tefsir ile tevilin ne olduğu hakkında çok farklı bakış açıları vardır. Kısaca yukarıda değinmeye çalışıldı. Bu kısa değini, meseleyi çözemeyeceği aşikardır. Lakin ne oldukları kısmen anlaşılır hale geldiği kanaatindeyim.

Tevil ile tefsir birbirine yakın anlam ifade ediyorsa da tefsir manayı açığa çıkarırken daha sağlam, dile veya rivayete dayandırır. Tevilde ise, biraz daha rahat davranılır. Bazen de dile ve rivayete de dayanma ihtiyacı duymaz. Önü açık ve heva ve hevese kapı aralanabilir bir alan.

Tevil dirayet tefsiriyle de tek başına izah edilemez. Temkinli insanlar tevilden kaçarlar.

Tevilin içtihatla da bir alakası yoktur. İçtihat fıkıh alanına girer tevil Kur'an alanına daha fazla bağlantılıdır.

Ebu'l-Hüseyin en- Nuri: "Müminin işitmesi üç şeyle olur: Tenzil, tefsir ve tevil iledir.  Tenzili duyunca ona inanır.  Tefsiri işitince, işittiğiyle amel eder. Tevili işitince, onunla amel etmez, onunla amel etmeyi bilene döndürür (ona havale eder)."

Tevil daha çok müteşabih konularında kullanılır.

Ömer Nasuhi, tevili iki ayırmış; tevil-i sahih ve tevil-i fasit. Tevilin fasit kısmı tartışma konusudur.

İnsanoğlu her şeyi anlamak ister, aklını bu konuda zorlar, bu zorlamanın semeresi de gelişme ve tekamül olur.

Beniâdem, insan olmanın eksikliği beraberinde taşıdığını inkar ederse, kul olmayı terk eder noktaya gelebilir. Yüce Allah, bize inzal buyurduğu Kur'an-ı Keriminin ilk inen Alak suresinde; "Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı "alak"dan yarattı. Oku! Senin Rabbin en cömert olandır. O, kalemle yazmayı öğretendir, insana bilmediğini öğretendir. Hayır, insan kendini yeterli gördüğü için mutlaka azgınlık eder." (Alak, 96/ 1-7).

Yüce Allah, önce bize lütfettiği nimetleri hatırlatıyor, akabinde müstağni davranmamızı öğütlüyor. Yerinizi ve size çizilen hududu bilin, ona göre davranın buyuruyor.

Müteşabih alan insanın kendini kaptırdığı alandır. Bu da tevile başvurarak sağlanabilir. Kul haddini bilir, tevhidi zedelemezse, aklının ve ilminin sınırlarını muhafaza ederse tevilin zararı olmaz, faydası olur. Lakin kendini her şeyi bilir kabul ederse Kur'an'da bana gizli bir şey kalmaz, ben tümünü Allah'ın istediği murada uygun anlarım, yahut ilim/ bilim ilerledi kapalı bir şey kalmadı derse, işte o zaman Allah2a karşı istiğna oluşur ve akabinde tuğyan başlar.

Bu hususta temkinli davranmak daha uygun olur.